منطقه لواسان بزرگ یا همان دهستان لواسان بزرگ یکی از مناطق ییلاقی، کوهستانی و خوش آب و هوای بخش لواسانات شهرستان شمیرانات استان تهران است که در دامنه سرسبز رشته‌کوههای البرز و ۳۳ کیلومتری جنوب‌غربی قله دماوند قرار دارد. لواسان بزرگ در بخشی به نام بخش لواسانات قرار دارد که این بخش شامل دو دهستان لواسان بزرگ و لواسان کوچک و شهر لواسان میباشد و در کنار تجریش و رودبار قصران، منطقهٔ یک تهران را تشکیل می‌دهند . اگرچه منطقه لواسان بزرگ به دلیل سیستم حفاظتی سد لتیان و رفت‌وآمد کمتر مردم عادی، کمتر از شهر لواسان مدرنیزه شده است اما همین مساله موجب آرامش و زیبایی دو چندان این منطقه شده است.
امروزه در لواسانات؛ وسعت و مساحت ِ دهستان لواسان بزرگ از دهستان لواسان کوچک کمتر است و این به دلیل آن است که در گذشته مناطقی چون جاجرود ، رودهن ، بومهن و چندین روستا و منطقه دیگر جزئی از لواسان بزرگ بشمار می آمده‌اند که در تقسیمات کشوری معاصر از این منطقه جدا و مستقل شده یا به شهرستان های تهران و دماوند الصاق گردیده‌اند.دهستان لواسان بزرگ در حومه شهر لواسان قرار دارد.
مکان نگاری
لواسان بزرگ در دامنهٔ رشته کوه البرز و در ارتفاع ۱۶۰۰ تا ۱۸۰۰ متری از سطح دریا قرار دارد.
ریشه‌شناسی
لواسان در زبان پهلوی به معنای تیغه کوهی است که محل طلوع خورشید میباشد و چنانکه ناصر خسرو در اوایل سفرنامهٔ خود می‌نویسد: «میان ری و آمل کوه دماوند است مانند گنبدی و آن را لواسان گویند» این نام در ابتدا بر کوه دماوند نهاده شده است. لواسان نامی است که بر یک شهر ، دو دهستان و یک روستا نهاده شده است که به مجموع همه آنها لواسانات می گویند.
جمعیت
جمعیت این دهستان در سرشماری نفوس و مسکن سال ۱۳۸۵ خورشیدی ۳۸۷۳ نفر در ۱۱۱۱ خانوار ثبت شده که با موج مهاجرت معکوس مردمان بومی این منطقه و خانواده هایشان از تهران در این فاصله زمانی قطعاً رشد جمعیت زیادی داشته است .
زبان گفتاری
در این نقشه گویش فارسی مناطق جنوبی البرز با رنگ بنفش مشخص شده و شامل لواسانات و رودبارقصران نیز میگردد که این مناطق گویش های بسیار شبیه بهمی دارند. ۱. برای اطلاعات بیشتر مقاله زبان تاتی ایران را بخوانید.
زبان گفتاری مردم بومی لواسان و روستاهای اطراف آن در بخش لواسانات فارسی با گویش لواسانی است که همان لهجه قدیم تهرانی است و با زبان پهلوی باستان اشتراکات بسیاری دارد و به گویش البرزی به دلیل رواج آن در کوهپایه‌های رشته کوه البرز (مانند طالقان در البرز و کیلان در دماوند) نیز مشهور است که به آن زبان تاتی می‌گویند و با اندک تفاوت لهجه در فشم و اوشان و بسیاری از روستاهای رودبارقصران نیز بدان سخن می‌گویند. مردم روستاهای لواسانات هنوز به این گویش زیبا تکلم می‌کنند اما در شهر لواسان بسبب مهاجرت اقوام از نقاط مختلف کشور در سالهای گذشته، جز تعداد معدودی از بومی‌های قدیمی، اکثریت اعم از بومی و غیر بومی به فارسی معمول با لهجه تهرانی سخن می‌گویند و نسل جدید دیگر به لهجه قدیم تکلم نمی‌کند.۲ .
محصولات کشاورزی
گردو، سیب، گیلاس، آلبالو، خرمالو، زردآلو، هلو، آلو، انواع انگور، گوجه سبز، توت، بِه، ازگیل و... مهمترین محصولات کشاورزی لواسان بزرگ هستند.
مسیرهای دسترسی به لواسان بزرگ
۱/ انتهای بلوار امام خمینی شهر لواسان. ۲/ شهر جدید پردیس، جاده محور کوهستانی پردیس - چهارباغ ۳/ جاده هراز، جاجرود، سه راهی سدلتیان
آثار توریستی، باستانی و ملی منطقه
مسجد جامع امام حسن عسگری: این مسجد به دستور حسن بن زید هنگام دعوت مردم لواسانات به اسلام و مذهب تشیع توسط فردی بنام یحیی ساخته شده که نبیره‌های بانی این بنا پس از قرن‌ها همچنان متولی آن هستند و نام مسجد به مرور زمان با تغییر مذهب مردم از زیدیه به اثنی عشریه از مسجد امام حسن بن زید به مسجد امام حسن عسکری تغییر پیدا کرده است.
سد لتیان که در سال ۱۳۴۲ بنا ودر سال ۱۳۴۶ به بهره‌برداری رسیده است آبریز آن از جنوب کوههای سلسله جبال البرز سرچشمه گرفته واز طرف غرب از دره‌ها ورودخانه‌های منطقه لواسان کوچک ورودبارقصران واز شرق آن از رودخانه‌های لواسان بزرگ وعلایین وکلان از روستاهای چهارباغ ورسنان عبور کرده ووارد سد لتیان میگردد بخاطر کثرت جمعیت تهران تونلی به طول ۲۰ کیلومتر از روستای کلان به سد لار احداث وآب سد لاررا به نیروگاه کلان انتقال وبعداز توی برق به وسیله تونل ولوله‌هایی با ارتفاع ۳متر به نیروگاه لوارک انتقال داده وبعد از تولید برق از طریق خط سوهانک به تهران ارسال میگردد (خلاصه اطلاعات سد لتیان)
مشکلات و معضلات مردم
واقع شدن در حریم حفاظتی سد لتیان از جمله مشکلاتی است که گریبان روستاهای دهستان لواسان بزرگ را گرفته و آنان را با معضلات بسیاری روبه‌رو کرده است، مشکلاتی که رهایی از آنها با شرایط فعلی امکانپذیر نیست. آلوده شدن آب در حوضه لتیان را باید یکی از مهمترین دلایل بروز مشکلات روستاهای این حوزه برشمرد چرا که پیشرفت روستاهای این منطقه تهدیدی جدی برای سد لتیان شمرده می‌شود بدین ترتیب اهالی این روستاها از وضعیت پیش آمده گلایه‌مند هستند و با ابراز نارضایتی از آن مدعی هستند که پیشرفت و ادامه حیات روستاهایی نظیر نیکنام ده که در حوزه لواسان بزرگ واقع شده تحت‌الشعاع حوضه سد لتیان قرار گرفته است.
عدم پیگیری دولت در احداث جاده آسفالته مستقیم از شهر لواسان که می‌تواند از حوالی اراضی گندم‌مجد و زیاد آباد(اردوگاه شهید تهرانی) گذشته و مسیر دسترسی فعلی که از لواسان - افجه - برگ جهان - نیکنام ده است را بسیار کوتاه تر بنماید، تهدیدی برای پیشرفت این منطقه است که تسریع آن توسط مسئولین واجب است. ارتباط نزدیک و سریع و بیشتر با شهر لواسان می‌تواند در پیشرفت کل بخش لواسانات موثر باشد و برای منطقه ارزآوری فراوانی داشته باشد و موجب کاهش نیازهای مردم این منطقه به رودهن، پردیس و بومهن شود.
با توجه به اینکه یکی از نمادهای اصلی هویت ملی ایرانیان کوه دماوند است و نام این کوه در گویش محلی ایرانیان لواسان بوده است هر نوع تغییری در هویت و نام این منطقه به منزله زیرپا گذاشتن هویت اصیل ایرانی و تهدید آن است.
مکان نگاری
لواسان بزرگ در دامنهٔ رشته کوه البرز و در ارتفاع ۱۶۰۰ تا ۱۸۰۰ متری از سطح دریا قرار دارد.
ریشه‌شناسی
لواسان در زبان پهلوی به معنای تیغه کوهی است که محل طلوع خورشید میباشد و چنانکه ناصر خسرو در اوایل سفرنامهٔ خود می‌نویسد: «میان ری و آمل کوه دماوند است مانند گنبدی و آن را لواسان گویند» این نام در ابتدا بر کوه دماوند نهاده شده است. لواسان نامی است که بر یک شهر ، دو دهستان و یک روستا نهاده شده است که به مجموع همه آنها لواسانات می گویند.
جمعیت
جمعیت این دهستان در سرشماری نفوس و مسکن سال ۱۳۸۵ خورشیدی ۳۸۷۳ نفر در ۱۱۱۱ خانوار ثبت شده که با موج مهاجرت معکوس مردمان بومی این منطقه و خانواده هایشان از تهران در این فاصله زمانی قطعاً رشد جمعیت زیادی داشته است .
زبان گفتاری
در این نقشه گویش فارسی مناطق جنوبی البرز با رنگ بنفش مشخص شده و شامل لواسانات و رودبارقصران نیز میگردد که این مناطق گویش های بسیار شبیه بهمی دارند. ۱. برای اطلاعات بیشتر مقاله زبان تاتی ایران را بخوانید.
زبان گفتاری مردم بومی لواسان و روستاهای اطراف آن در بخش لواسانات فارسی با گویش لواسانی است که همان لهجه قدیم تهرانی است و با زبان پهلوی باستان اشتراکات بسیاری دارد و به گویش البرزی به دلیل رواج آن در کوهپایه‌های رشته کوه البرز (مانند طالقان در البرز و کیلان در دماوند) نیز مشهور است که به آن زبان تاتی می‌گویند و با اندک تفاوت لهجه در فشم و اوشان و بسیاری از روستاهای رودبارقصران نیز بدان سخن می‌گویند. مردم روستاهای لواسانات هنوز به این گویش زیبا تکلم می‌کنند اما در شهر لواسان بسبب مهاجرت اقوام از نقاط مختلف کشور در سالهای گذشته، جز تعداد معدودی از بومی‌های قدیمی، اکثریت اعم از بومی و غیر بومی به فارسی معمول با لهجه تهرانی سخن می‌گویند و نسل جدید دیگر به لهجه قدیم تکلم نمی‌کند.۲ .
محصولات کشاورزی
گردو، سیب، گیلاس، آلبالو، خرمالو، زردآلو، هلو، آلو، انواع انگور، گوجه سبز، توت، بِه، ازگیل و... مهمترین محصولات کشاورزی لواسان بزرگ هستند.
مسیرهای دسترسی به لواسان بزرگ
۱/ انتهای بلوار امام خمینی شهر لواسان. ۲/ شهر جدید پردیس، جاده محور کوهستانی پردیس - چهارباغ ۳/ جاده هراز، جاجرود، سه راهی سدلتیان
آثار توریستی، باستانی و ملی منطقه
مسجد جامع امام حسن عسگری: این مسجد به دستور حسن بن زید هنگام دعوت مردم لواسانات به اسلام و مذهب تشیع توسط فردی بنام یحیی ساخته شده که نبیره‌های بانی این بنا پس از قرن‌ها همچنان متولی آن هستند و نام مسجد به مرور زمان با تغییر مذهب مردم از زیدیه به اثنی عشریه از مسجد امام حسن بن زید به مسجد امام حسن عسکری تغییر پیدا کرده است.
سد لتیان که در سال ۱۳۴۲ بنا ودر سال ۱۳۴۶ به بهره‌برداری رسیده است آبریز آن از جنوب کوههای سلسله جبال البرز سرچشمه گرفته واز طرف غرب از دره‌ها ورودخانه‌های منطقه لواسان کوچک ورودبارقصران واز شرق آن از رودخانه‌های لواسان بزرگ وعلایین وکلان از روستاهای چهارباغ ورسنان عبور کرده ووارد سد لتیان میگردد بخاطر کثرت جمعیت تهران تونلی به طول ۲۰ کیلومتر از روستای کلان به سد لار احداث وآب سد لاررا به نیروگاه کلان انتقال وبعداز توی برق به وسیله تونل ولوله‌هایی با ارتفاع ۳متر به نیروگاه لوارک انتقال داده وبعد از تولید برق از طریق خط سوهانک به تهران ارسال میگردد (خلاصه اطلاعات سد لتیان)
مشکلات و معضلات مردم
واقع شدن در حریم حفاظتی سد لتیان از جمله مشکلاتی است که گریبان روستاهای دهستان لواسان بزرگ را گرفته و آنان را با معضلات بسیاری روبه‌رو کرده است، مشکلاتی که رهایی از آنها با شرایط فعلی امکانپذیر نیست. آلوده شدن آب در حوضه لتیان را باید یکی از مهمترین دلایل بروز مشکلات روستاهای این حوزه برشمرد چرا که پیشرفت روستاهای این منطقه تهدیدی جدی برای سد لتیان شمرده می‌شود بدین ترتیب اهالی این روستاها از وضعیت پیش آمده گلایه‌مند هستند و با ابراز نارضایتی از آن مدعی هستند که پیشرفت و ادامه حیات روستاهایی نظیر نیکنام ده که در حوزه لواسان بزرگ واقع شده تحت‌الشعاع حوضه سد لتیان قرار گرفته است.
عدم پیگیری دولت در احداث جاده آسفالته مستقیم از شهر لواسان که می‌تواند از حوالی اراضی گندم‌مجد و زیاد آباد(اردوگاه شهید تهرانی) گذشته و مسیر دسترسی فعلی که از لواسان - افجه - برگ جهان - نیکنام ده است را بسیار کوتاه تر بنماید، تهدیدی برای پیشرفت این منطقه است که تسریع آن توسط مسئولین واجب است. ارتباط نزدیک و سریع و بیشتر با شهر لواسان می‌تواند در پیشرفت کل بخش لواسانات موثر باشد و برای منطقه ارزآوری فراوانی داشته باشد و موجب کاهش نیازهای مردم این منطقه به رودهن، پردیس و بومهن شود.
با توجه به اینکه یکی از نمادهای اصلی هویت ملی ایرانیان کوه دماوند است و نام این کوه در گویش محلی ایرانیان لواسان بوده است هر نوع تغییری در هویت و نام این منطقه به منزله زیرپا گذاشتن هویت اصیل ایرانی و تهدید آن است.