بخش فارسی بیبیسی زیرمجموعهای از سرویس جهانی بیبیسی است، که به زبان فارسی از طریق رادیو، اینترنت و تلویزیون، فعالیت خبری و رسانهای میکند. هماکنون صادق صبا ریاست این بخش را برعهده دارد.
این شبکه با بودجه ۲۳٫۴ میلیون دلاری وزارت امور خارجه و مشترکالمنافع بریتانیا اداره میشد اما از آوریل ۲۰۱۴ هزینه آن از طریق حق اشتراک تلویزیون در بریتانیا تأمین میشود.۱ البته بخش فارسی بیبیسی اذعان دارد با این وجود، رویکرد مستقلی نسبت به وزارت امور خارجه انگلیس راجع به رویدادها دارد.۲ در حالی که برخی رسانههای ایرانی معتقدند بودجه این سازمان از سوی ارگانهای دولتی انگلیس تأمین میشود و برای راهاندازی بیبیسی فارسی بیش از ۲۶۵ میلیون پوند هزینه شده۳ و این شبکه در راستای حفظ منافع انگلستان تبلیغ میکند.۴ رسانههای ایران، بخش فارسی بیبیسی را به عنوان اهرمی علیه منافع و امنیت ملی ایران قلمداد میکنند.۵ تاکنون برخی از اعضای بیبیسی فارسی در ایران بازداشت شدهاند.
سرویسها
رادیویی
رادیوی فارسی بیبیسی، در تاریخ ۲۹ دسامبر ۱۹۴۰۹ میلادی (۸ دی ۱۳۱۹ خورشیدی)۱۰ در اوایل جنگ جهانی دوم و برای رقابت با رادیو برلن راهاندازی شد و آماج برنامههای خود را به سود پادشاهی بریتانیا و ضد حکومت نازی آلمان گذارد. اولین گوینده رادیوی بیبیسی فارسی حسن موقر بالیوزی بود.۱۰
برنامههای فارسی رادیو بیبیسی (از جمله بامدادی، نیمروزی، شامگاهی، آسیای میانه و روز هفتم) به صورت زنده بر روی سایت فارسی قابل دریافت است. این رادیو با همکاری گروهی از روزنامهنگاران ایرانی پیشتر ساکن ایران اداره میشود. از جمه برنامههای پرطرفدار رادیوی فارسی بیبیسی، نامهای از لندن است که سری برنامههایی است به قلم و صدای علیزاده طوسی که در آنها، او هر هفته با صدای خودش به بیان یکی از تجربههای شخصی و یا برداشتهایش با امثال و واژگان فارسی میپردازد.
تلویزیونی
نوشتار اصلی: تلویزیون فارسی بیبیسی
در سال ۲۰۰۷ میلادی، بخش جهانی بیبیسی اعلام کرد که در پی تأسیس یک تلویزیون به زبان فارسی است.۱۱
تلویزیون فارسی بیبیسی پخش برنامههای خود را از روز ۱۴ ژانویه ۲۰۰۹ میلادی، (۲۵ دی ۱۳۸۷ خورشیدی) آغاز نمود وهر روز از ساعت ۱۷:۰۰ به وقت ایران و ۱۳:۳۰ به وقت گرینویچ شروع به کار میکند.۱۲
اینترنتی
وبگاه فارسی بیبیسی، سایت خبری فارسیزبان، رادیو بیبیسی است که در سال ۱۳۷۹ راهاندازی شد.۱۰
سایت فارسی بیبیسی در ماه مه ۲۰۰۱ راهاندازی شد. این سایت در چندین صفحهٔ جداگانه مانند صفحهٔ نخست (خبرهای جهان، ایران و منطقه)، صفحهٔ ایران، افغانستان، تاجیکستان، جهان، فرهنگ و هنر، دانش و فن، اقتصاد و بازرگانی، نگاه ژرف، جدیدترین اخبار، عکس و ویدیو، گزارشها و تحلیلها را در این زمینهها به کاربران ارائه میدهد. هم اکنون این وبگاه توسط حکومت جمهوری اسلامی، از دسترس خارج شده است.
این وبگاه رتبه هشتم را از نظر تعداد بازدید از بین وبگاهای فارسیزبان را دارد.۱۳
انتقادات
کودتای ۲۸ مرداد
دولت بریتانیا برای پیشبرد تبلیغات خود علیه مصدق از رادیوی فارسی بیبیسی هم استفاده میکرد و بارها مطالب ضدّ مصدق از این رادیو پخش شد به طوری که کارمندان ایرانی این رادیو دست به اعتصاب زدند. در بیست و یک ژوئیه ۱۹۵۱ میلادی یکی از مقامهای وزارت امور خارجه بریتانیا از سفیر کشورش در ایران به خاطر پیشنهادهای وی در بهبود برنامههای رادیویی علیه مصدق تشکر کرده است: «بیبیسی تا اینجا اغلب نکاتی که شما فهرست کردهاید انجام داده است. اگر اطلاعات بیشتری بدهید که چگونه میتوان برنامهها را مؤثر تر کرد تا به همان ترتیب اجرا شود. ضمناً باید از حمله به طبقات حاکم اجتناب کنیم. چرا که احتمال دارد بخواهیم با حکومتی که از همان طبقات بعد از سقوط مصدق تشکیل میشود کار کنیم».۱۴ بر اساس گزارش دونالد ویلبرگ کارشناس سیا در ایران اسدالله رشیدیان به شاه گفت که از رادیو فارسی بیبیسی هم درخواست کمک شده تا شاه اطمینان یابد که دولتهای آمریکا و بریتانیا طرح کودتا را تأیید کردهاند. او میگوید که قرار شد که رادیوی فارسی بیبیسی جمله «الان نیمه شب است» را به «الان دقیقاً نیمه شب است» تغییر دهد تا شاه آن را بشنود و مطمئن شود که طرح سرنگونی را آمریکا و بریتانیا حمایت میکنند. به نظر میرسد که این موضوع صرفاً برای جلب حمایت شاه از کودتا با او در میان گذاشته شده باشد. زیرا رادیوی فارسی بیبیسی هرگز برنامهای در دوازده شب نداشته است.۱۵
انتقاد از سوی حکومت محمدرضا پهلوی
در دوره حکومت محمدرضا پهلوی، گزارش بیبیسی فارسی دربارهٔ مرگ ناصر عامری، دبیر کل حزب مردم، دریک حادثه رانندگی و همچنین پخش همزمان برنامه انتقادی پانوراما از تلویزیون بیبیسی در انگلیس، منجر به بسته شدن دفتر بیبیسی و اخراج مسئول این دفتر ازایران شد۱۶
انتخابات ریاست جمهوری ۸۸
در پی اعتراضات سراسری به نتایج دهمین دوره انتخابات ریاست جمهوری ایران، بیبیسی و بخصوص بخش فارسی بیبیسی، از سوی مقامات نظام جمهوری اسلامی ایران، متهم شد که «در کانون جنگ روانی قرار دارد و تظاهرات خیابانی را سازمان میدهد».۱۷
جوایز و افتخارات
در سال ۲۰۰۶ میلادی، آکادمی جهانی هنر، ادبیات و رسانه به سایت فارسی بیبیسی، جایزهٔ بهترین سایت خبری فارسی آکادمی جهانی هنر، ادبیات و رسانه را اهدا کرد.۱۸
در سال ۲۰۰۹، اتحادیه رادیو و تلویزیونهای بینالمللی (AIB) جایزه 'واضحترین پوشش یک حادثه خبری' را به تلویزیون فارسی بیبیسی داد.
این جایزه به خاطر گزارشی ۲۶ دقیقهای به نام «انتخاباتی که ایران را لرزاند» به بخش فارسی بیبیسی داده شد که بر اساس حوادث پس از انتخابات ریاست جمهوری ایران، مشترکاً توسط سیما علینژاد، مجید خیامدار و پاتریک هوبارد تهیه شده بود.
در سال ۲۰۰۹ بخش تلویزیونی بیبیسی فارسی موفق به کسب جایزه هاتبرد (Hotbird) شد.
نیوزویک، در سال ۲۰۰۹ میلادی، بخش فارسی بیبیسی را در رده «۱۸امین شخصیت قدرتمند در ایران» قرار داد.۱۹
کسب جایزه بهترین برنامه سال را از طریق کمپانی یوتلست برای مستند از کابل تا لندن با شکسپیر که تهیه کنندگی آن را طاهر قائری داشته است.
در سال ۲۰۱۴ میلادی، جشنواره بینالمللی نیویورک، برنامه رادیویی چمدان از برنامههای بیبیسی فارسی را در فهرست برترین آثار مستند رادیویی جهان در سال ۲۰۱۳ قرار داد.۲۰
کارکنان
صادق صبا متولد رشت، رئیس کنونی بخش فارسی بیبیسی است. او مدیر رادیو، تلویزیون و وبگاه بیبیسی فارسی است. کارشناسی حقوق خود را از دانشگاه تهران، کارشناسی ارشد را از انگلستان و دکترای خود را از مدرسه اقتصاد لندن گرفتهاست. او ۲۰ سال است در بیبیسی کار میکند.
نادر سلطانپور، حرفه خبرنگاری را در هفتهنامهای بهنام «صدای فارسی» در کانادا آغاز کرد که در شهر اونتاریو برای فارسیزبانان ارایه میشد. سلطان پور از زمانی که بیبیسی فارسی راهاندازی شد بهعنوان یک مجری اصلی کار خود را آغاز کرد و برنامههای سیاسی و مصاحبه با اشخاص برجسته سیاسی داخلی و خارجی را بر عهده دارد و بهعنوان یکی از مجریان اصلی برنامههای خبری این شبکه معرفی شد.۲۱
جمال الدین موسوی از مجریان برنامههای خبری و سیاسی تلویزیون فارسی بیبیسی است.۲۲ او روزنامه نگاری را از شهر مشهد شروع کرد و سالها سردبیر یک نشریه محلی در این شهر بود. نشریهای که برای پناهندگان افغان چاپ میشد. در همین حال جمال الدین موسوی مدیر یک پروژه کمیساریای عالی سازمان ملل متحد در امور پناهندگان در مشهد بود که به آموزش کامپیوتر و روزنامه نگاری به افغانها میپرداخت. او از سال ۲۰۰۱ کارش را بیبیسی با برنامه "بازگشت" شروع کرد. برنامهای مشترک بین کمیساریای عالی سازمان ملل متحد و بخش فارسی بیبیسی. بعد از آن او همکاری اش را با رادیو و سایت فارسی بیبیسی ادامه داد و به استخدام این شبکه درآمد. در سال ۲۰۰۹ و با آغاز کار تلویزیون فارسی بیبیسی او از جمله اولین مجریان این شبکه خبری بود.۲۳ جمال الدین موسوی سالها در افغانستان، ایران، امارات متحده عربی و بریتانیا به عنوان خبرنگار بیبیسی کار کرده است و مقالات متعددی از او در سایت فارسی بیبیسی منتشر شده است. او حالا از مجریان برنامه شصت دقیقه و برنامه صفحه دوی بیبیسی فارسی است.
فرناز قاضیزاده، سالها در روزنامههای ایرانی فعالیت کردهاست. او از سال ۱۳۷۵ کارش را در مطبوعات شروع کرده و در سالهای طولانی توقیف و باز توقیف مطبوعات، در روزنامهها و مجلههای زیادی کار کرد او در سال ۱۳۷۹ در صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران نیز بهعنوان مجری در یک برنامه علمی به نام کاوش فعالیت میکرد. فرناز قاضیزاده همسر سینا مطلبی است که درسال ۱۳۸۲ به دلیل نوشتههایش بازداشت شد و این دلیلی شد که فرناز به همراه خانوادهاش، ایران را ترک و به هلند و سپس به انگلستان برود. در سال ۲۰۰۵ او به همراه مسعود بهنود، نوشابه امیری، هوشنگ اسدی و حسین باستانی، عضو گروه اولیه بود که روزنامه اینترنتی روزآنلاین را راهاندازی کردند و برای مدتی درآن کار کرد. در فوریه ۲۰۰۵، فرناز به عنوان تهیهکننده رادیو، به استخدام بیبیسی فارسی درآمد و علاوه بر تهیه گزارش، به عنوان مجری برنامههای رادیویی، جام جهاننما، چشمانداز بامدادی، روز هفتم و صدای شما کار کرد تا اینکه در سال ۲۰۰۹ به عنوان مجری تلویزیون فارسی بیبیسی کار خود را آغاز کرد.
کسری ناجی، خبرنگار با سابقه شبکههای بیبیسی، سیانان، انبیسی و چندین رسانه بینالمللی دیگر است. مقالاتی از او در روزنامههای گاردین، فاینانشیال تایمز، اکونومیست و لس آنجلس تایمز به چاپ رسیدهاست. او که به هنگام روی کار آمدن محمود احمدینژاد در تهران فعالیت میکرد کتابی نوشت به نام «احمدینژاد: داستان ناگفته رهبر تندروی ایران» که در لندن منتشر شد.
فرداد فرحزاد، خبرنگار و مجری شبکه تلویزیونی بیبیسی فارسی و متولد بندر انزلی است. از سال ۲۰۰۶ میلادی همکاریش را با بخش فارسی بیبیسی شروع کرد. گزارشهای ویدئویی او از امارات و دیگر و کشورهای حاشیه خلیج فارس، اولین گزارشهای تصویری در بیبیسی فارسی بود. پیش از بیبیسی با چند تلویزیون و رسانه دیگر در دوبی و آمریکا همکاری داشت.
شهریار رادپور، از کارمندان سابق بخش فارسی بیبیسی است. شهرت او علاوه بر تهیه گزارشهای رادیویی و اجرای برنامهها، عبارت "اینجا لندن است، رادیوی بی بی سی " است که سالها در ابتدای برنامههای رادیوی فارسی بیبیسی، با صدای او پخش میشد. او از سال ۱۳۵۵ (۱۹۷۶ م) در بنگاه خبری بیبیسی مشغول به فعالیت شده و پیش از آن در تلویزیون ملی ایران مشغول به کار بودهاست. از او هم اکنون بیشتر به عنوان کارشناس امور بریتانیا در مصاحبههای مختلف استفاده میشود.۲۴
پونه قدوسی، روزنامهنگار ایرانی است. پونه قدوسی در بخش فارسی بیبیسی فعالیت میکند و به همراه سیاوش اردلان و ستار سعیدی یکی از مجریان برنامهٔ نوبت شما است.
سیاوش اردلان، مدت زیادی با رادیو فردا کار میکرد اما سپس در بخش فارسی بیبیسی مشغول به کار شد. او یکی از مجریان اصلی برنامه «نوبت شما» است و گاهی با او به عنوان کارشناس امور سیاسی گفتگو میشود.
فرزاد کاظمزاده
ستار سعیدی، روزنامه نگار افغان است. او در سال ۱۳۵۴ خورشیدی در شهر هرات افغانستان متولد شد و در شهر مشهد ایران رشد یافت.۲۵ سعیدی از سال ۱۳۷۷ خورشیدی در مشهد در برخی نشریات ایرانی و نشریات مهاجرین افغان فعالیت داشت. در سال ۱۳۸۱ او به هرات رفت و با نشریه آوای نو همکاری داشت. پس مدتی به عنوان خبرنگاربیبیسی ابتدا در کابل و سپس در لندن فعالیت داشت۲۵ اما به علت اینکه فارسی را با لهجه ایرانی صحبت میکرد فعالیت او بیشتر در وبسایت خبری بیبیسی فارسی بود. با افتتاح تلویزیون فارسی بیبیسی او هم اکنون همراه با سیاوش اردلان و پونه قدوسی یکی از مجریان برنامه نوبت شما است؛ او بیشتر روی موضوعات مربوط به افغانستان کار میکند. هرچند وی بیشتر به عنوان مجری ثابت برنامه مذکور تلقی نمیشود و نسبت به سیاوش اردلان و پونه قدوسی نقش فرعیتری دارد.
ناجیه غلامی، خبرنگار افغانی شبکه تلویزیونی بیبیسی فارسی میباشد. وی در سال ۲۰۰۱ حرفه خبرنگار رادیویی و تلویزیونی را بهعنوان گزارشگر بیبیسی در شهر مشهد آغاز کرد. غلامی اولین خبرنگاری بود که ازسوی شبکه بیبیسی در ایران برای فعالیتهای خبری خود، از مسئولان جمهوری اسلامی ایران مجوز کار گرفت و برای مدتی نیز کار خبری را در ایران دنبال کرد.۲۱
مسعود بهنود، نویسنده، روزنامهنگار و فیلمساز ایرانی است. وی کارش را به عنوان روزنامهنگاری از سال ۱۳۴۲ شروع کردهاست. او بیش از بیست روزنامه و مجله را تأسیس کردهاست و تاکنون پانزده کتاب تألیف کردهاست. پس از راهاندازی شبکه تلویزیونی بیبیسی بخش فارسی با این شبکه مشغول همکاری میباشد.
بهزاد بلور، مدتها مجری برنامه «روز هفتم» در رادیو بیبیسی فارسی بود که ترانههای درخواستی شنوندگان را پخش میکرد یا با هنرمندان عرصه موسیقی مصاحبه میکرد. او با راهاندازی تلویزیون فارسی به این شبکه پیوست و مجری برنامه «کوک» شد که با خوانندگان و نوازندگان معروف و یا نوپای ایرانی، افغان و تاجیک مصاحبه میکند و برنامههایی را در مورد زندگی و فعالیتهای ایشان پخش میکند.
نیما اکبرپور، از برنامهسازان در تلویزیون فارسی بیبیسی و مجری برنامه کلیک، با موضوع فناوری در آن شبکه تلویزیونی است. وی تحصیلاتش را در رشته مهندسی کامپیوتر و در گرایش نرمافزار در دانشگاه آزاد اسلامی واحد لاهیجان به پایان بردهاست. نوشتن را به طور جدی با وبلاگش عصیان آغاز کرد و در هفتهنامه چلچراغ ادامه داد. آخرین مسئولیتی که در این هفتهنامه داشت معاونت سردبیری و در چند ماه آخر به عنوان جانشین سردبیر بود.۲۶
علی همدانی، (زادهٔ ۱۳ اردیبهشت ۱۳۶۴ در تهران) از برنامهسازان در تلویزیون فارسی بیبیسی است. وی تحصیلاتش را در رشته دکتری دامپزشکی در خرداد ۱۳۸۸، در دانشکده دامپزشکی دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرج به پایان بردهاست. او کار روزنامه نامه نگاری را از پایان سال ۲۰۰۵ میلادی، با اجرا و تهیه گزارشهای رادیویی از فرهنگ روز و سبک زندگی جوانان در ایران برای برنامههای زیگزاگ و روز هفتم بخش فارسی رادیوی بیبیسی و با نام مستعار زیگعلی آغاز کرد. شهرت اولیه وی مدیون تهیه گزارشها و گفتگوها با هنرمندان زیرزمینی و تمرکز بر هنر خیابان محور و فرهنگ موازی است. خبرگزاری حکومتی فارس و چند رسانه دولتی دیگر در ایران،۲۷ وی را عامل مطرح شدن بسیاری از خوانندگان زیرزمینی ایران، معرفی کردند. علی همدانی در سال ۲۰۰۹ برای ادامه فعالیتهای روزنامه نگاری به بریتانیا رفت و کار در بخش فارسی بیبیسی را با پیوستن به تلویزیون بیبیسی و در برنامههای امروزیها و نوبت شما پی گرفت. او سپس به اتاق خبر تلویزیون فارسی بیبیسی پیوست و تا کنون با بسیاری از چهرههای سرشناس ایرانی و غیرایرانی گفتگوهای رادیو- تلویزیونی انجام داده است. علی همدانی خبرنگار ایرانی است که پس از آزادی خانم آنگ سان سوچی، رهبر دمکراسی خواهی برمه و برنده جایزه صلح نوبل از حصر خانگی، در سال ۲۰۱۱ میلادی، با او گفتگوی تلویزیونی انجام داد. خانم سوچی در این گفتگو به حصر خانگی آقایان موسوی و کروبی هم اشاره کرد.۲۸
حسین باستانی روزنامه نویس و روزنامه نگار ایرانی اصلاحطلب است که به عنوان کارشناس به تحلیل مسائل سیاسی میپردازد.
خشایار جنیدی خبرنگار و مستندساز است. او در حاضر خبرنگار بیبیسی فارسی در استانبول است و در فاصله سال های ۲۰۰۶ تا ۲۰۱۴ خبرنگار این رسانه در واشنگتن بود. خشایار جنیدی تهیه کننده فیلم مستند مهمان های ناخوانده تهران است که روایت کننده سفر رهبران بریتانیا، ایالات متحده و شوروی به ایران در جریان جنگ جهانی دوم برای شرکت در کنفرانس تهران است. او بیش از پیوستن به بیبیسی فارسی، مجری و خبرنگار صدا و سیما در تهران بود.
طاهر قادری، از گزارشگران این شبکهاست که بهویژه به تهیه گزارشهایی در مورد افغانستان میپردازد. او مدتی مجری برنامه امروزیها بود.
نفیسه کوهنورد، خبرنگار بیبیسی فارسی در بیروت او در روزنامههای شرق، همشهری، ایران و شبکه سیانان ترک در تهران سابقه خبرنگاری داشته و از سوی روزنامه همشهری به عنوان خبرنگار اعزامی همشهری به ترکیه سفر کرد و پس از مدتی به عنوان مسئول صفحه سیاست خارجی همشهری منصوب شد.
بزرگمهر شرف الدین، تهیه کننده ارشد خبر . سازنده مستند «خط و نشان رهبر» دربارهٔ آیتالله خامنهای، رهبر ایران. او پیشتر سردبیر هفته نامه چلچراغ بود.
یوسف عزیزی بنیطرف، از جمله کارشناسانی است که در برخی برنامههای این شبکه که به مسائل اعراب و به ویژه فلسطین و اسرائیل مربوط است، حضور دارد. او متولد سوسنگرد در استان خوزستان است که ساکن تهران بود و از اعضای کانون نویسندگان ایران و عضو افتخاری «اتحادیه نویسندگان عرب» به شمار میآمد. وی سابقه فعالیت طولانی در روزنامه همشهری دارد. در پی بروز ناآرامیهایی در اهواز و سایر شهرهای خوزستان در ابتدای سال ۱۳۷۸ این نویسنده و روزنامهنگار، طی یک سخنرانی در «کانون مدافعان حقوق بشر» به «سرکوب خشونتبار ناآرامیهای خوزستان» اعتراض کرد و به دنبال آن مأموران امنیتی روز پنجم اردیبهشت سال ۷۸ وی را در خانهاش بازداشت کردند که پس از دو ماه بازداشت در روز هفتم تیر ماه ۸۷ با وثیقه چند صد میلیون تومانی آزاد شد و پس از آن کشور را ترک کرد.
