پاوه (به کردی: پاوه) یکی از شهرهای شمالی استان کرمانشاه و مرکز شهرستان پاوه است که در مجاورت مرز ایران-عراق قرار دارد. به دلیل ساختار پلکانی، پاوه ملقب به شهر هزارماسوله است. از شهرهای نزدیک به پاوه می‌توان شهرهای جوانرود، روانسر، مریوان روستای لاران و منطقه شاره زور عراق را نام برد.
منطقه‌ای که پاوه در آن واقع است بسیار خوش آب و هوا است و در کنار کوهستان شاهو قرار گرفته‌است.
ساکنین این شهر کرد بوده و به دو گویش هورامی و سورانی (جافی) تکلم می‌کنند. . شهر پاوه هم اکنون در اثر توسعه شهری به روستاهای اطراف خود شامل دوریسان، چورژی، نوسمه، بندره و نوریاب متصل شده‌است. اگرچه روستاهای نامبرده به صورت رسمی در محدوده شهرداری پاوه قرار ندارند.
وجه تسمیه و پیشینه تاریخی
پاوه از مناطق زیبای استان کرمانشاه است که در گذشته به «اورامانات» معروف بوده است. نام پاوه را به «پاو» سردار یزدگرد سوم - آخرین پادشاه ساسانی - منسوب می‌دانند که جهت جلب حمایت مردمان کرد، روانه این منطقه‌شد و مورد احترام اهالی قرار گرفت. بعدها به خاطر تجلیل از آن سردار، این ناحیه را پاوه نامیدند، که در کتاب‌های عربی فاوج آمده است. پس از اسلام فاوج نام گرفت سپس به پاوه تغییر نام یافت.۲
عده‌ای دیگر معتقدند که واژه پاوه به معنی پایدار و ثابت (ایستاده در زبان اورامی) است. هم چنین معنای کلمه اورامانات از اورتن (اورامان) نام یکی از سرودهای دینی زرتشتیان گرفته شده‌است. قلعه دژ و پاسگه که هنوز در پاوه وجود دارند بازمانده و باروی عهد آن سردار است. ظاهراً در محلی نزدیک پاوه که اکنون جنگاه گفته می‌شود مردم پاوه با سعدوقاص جنگیده‌اند.۳
مشخصات جغرافیایی
مرز شوشمی بین ایران و عراق در نزدیکی پاوه است.
مرکز این شهرستان شهر پاوه است که درَ ۲۱°۴۶ طول جغرافیایی وَ ۰۳°۳۵ عرض جغرافیایی و ارتفاع ۱۵۴۰ متری از سطح دریا واقع شده است. براساس سرشماری سراسری سال ۱۳۹۰ جمعیت این شهرستان ۵۷۸۱۳نفر برآورد شده است. پاوه مرکز شهرستان پاوه در ۱۲۴ کیلومتری راه کرمانشاه – پاوه قرار دارد. پاوه در ۵۶۶ کیلومتری تهران (فاصله هوایی) قرار گرفته است. شهر پاوه در کنار دره خانقاه برافراشته شده و رود دره گلال یا پاوه از جنوب شهر می‌گذرد. آب و هوای منطقه نسبتاً سرد و مایل به اعتدال و نیمه مرطوب است.
قابلیت‌های گردشگری پاوه مختصری درباره شهرستان پاوه
شهرستان پاوه و منطقه اورامانات به دلیل داشتن جاذبه‌های فراوان طبیعی و تاریخی، قابلیت جذب گردشگران داخلی و خارجی بسیاری را داشته و از پتانسیل‌های خوبی در این زمینه برخوردار می‌باشد. از دیدنی‌های این منطقه می‌توان به موارد زیر اشاره کرد: کوه‌های سر به فلک کشیده شاهو با ارتفاع ۳۳۹۰ متر و آتشگاه با ارتفاع۲۳۸۹ متر
غارهای دیدنی و وسیع، مانند غار قوری قلعه (بزرگ‌ترین غار آبی آسیا و جز شکیل‌ترین غارهای جهان) رودخانه بزرگ سیروان و دره‌های عمیق امتداد آب این رودخانه.
چشمه بزرگ آب معدنی بل «منصوب به یکی از خدایان آب» که محل خروج این آب جایی زیبا و دیدنی در روستای هجیج است.
آثار باستانی نظیر باقی‌مانده دومین آتشکدهٔ ایران (کوه آتشگاه) در دوره پیامبر زردشت که ۷۵۰ سال قبل از اسلام فعال بوده است.
جاده کمربندی درنیشه که نمای پاوه را همچون بوم نقاشی به نمایش می‌کشد.
پارک زیبا و تفریحی کومکال.
تفرجگاه بسیار زیبای بیدمیری (ویمیر) واقع در دامنه کوه شاهو.
منطقه گردشگری دالانی با طبیعتی زیبا و بکر واقع در بخش نودشه.
آرمگاه سید عبیدالله برادر علی بن موسی واقع در روستای هجیج.
آرامگاه سلطان اسحاق واقع در روستای شیخان.
۱- قلعه‌های پاسگه واقع در بین راه پاوه به دشه. بقایای این قلعه باستانی بر روی تپه‌ای در کنار جاده پاوه به دشه دیده می‌شود.
قلعه دژ یا (قه لا دزی) متعلق به دورة ساسانی است که بر بلندای شهر پاوه ساخته شده وبقایای آن موجود است.
۲- مسجد جامع پاوه که ظاهراً بر بقایای آتشکده‌ای از دوران ساسانی ساخته شده است و بنای آن را به عبدالله بن عمر فرزند عمربن خطاب نسبت می‌دهند.
۳- آتشگاه که ویرانه‌های آتشکده‌ای زرتشتی بر بالای کوه آتشگاه در جنوب شهر پاوه است مقبره امامزاده سیدمحمود اصفهانی متعلق به دورة صفویه واقع در جاده سراب هولی.
پاوه وکلاَ هورامان چنان دارای طبیعت بکر وزیباییست که جای جای آن را می‌توان منطقه تفریحی قلمداد کرد مناطقی همچون تفرجگاههای سریاس و دالانی و نوه یجه ر وسیروان و کوسه هجیج وسلطان اسحاق که هر ساله هزاران نفر را از مناطق دیگر به این شهرستان می‌کشاند.
واما واز مناطق دیدنی وتفریحی شهر پاوه می‌توان به مکانهای ذیل اشاره کرد:
۱- ییلاق بسیار زیبای بیمیری ۲- سراب هولی ۳- جاده گردشگری ۴- ییلاق سردره ۵- پارک طبیعی کویمه کال ۶- دره خانقاه وگلال
شهر پاوه
شهر زیبا و تاریخی پاوه با قدمت تاریخی بیش از ۳ هزار سال، به فاصله ۱۱۲ کیلومتری از مرکز استان و ۴۵ کیلومتری تا نقطه صفر مرزی قرار داشته و جمعیتی بالغ بر ۲۲۰۰۰ نفر دارد. سازه‌ها و منازل مسکونی در این شهر به گونه‌ای طراحی شده است که در بیشتر موارد پشت‌بام خانه‌ای که در ارتفاع کم‌تری از دامنه کوه ساخته شده است حیاط منزلی است که چند متر بالاتر ساخته شده است. به همین دلیل پاوه را شهر «هزار ماسوله» می‌نامند.
پاوه در گذشته نه محله داشته که ساکنان اصلی شهر در این قسمت‌ها ساکن بوده‌اند و عبارتند از: «میرائاوا»، «شه خه لیان»، «سه ردی»، «قدیم شار»، «ئاسنگران»، «پشته»، «قلاخوان»، «فیض ئاوا»، «سواره یا زواره».
مردم پاوه در گذشته باغدار و دامدار بوده‌اند. این دو حرفه امروزه از رونق خود افتاده‌اند و بخصوص قانون ارث تأثیر بسیاری در قطعه قطعه شدن باغ‌های شهر دارد. امروزه مردم پاوه بیشتر یا مغازه دارند و یا در ادارات دولتی و شرکت‌ها فعالیت می‌کنند.
ادارات
پاوه مرکز شهرستان است و کلیه ادارات دولتی در این شهر فعالیت دارند.
خیابانها
۱. خیابان ۲۶مرداد: این خیابان از ترمینال کرمانشاه شروع تا میدان مولوی امتداد دارد.
۲. خیابان مولوی: از میدان مولوی شروع وبه میدان شهداء (فلکه فرمانداری) منهی می‌شود.
۳. خیابان مرکزی –سراب هولی کمربندی گردشگری –آرامگاه امام غزالی امام خمینی رسالت تکیه
۴. پاوه یک شهر طولیست. طول شهر پاوه که از دوریسان تا نوریاب امتداد دارد حدود ۱۰ کیلومتر است. پاوه کلاً سه خیابان اصلی وچندین خیابان فرعی دارد. خیابانی که از ترمینال کرمانشاه به سمت شهر امتداد می‌یابد در جنب بیمارستان به دو شاخه تقسیم می‌شود شاخه‌ای به نام خیابان ۲۶ مرداد تا میدان مولوی وسپس با نام خیابان مولوی به فلکه فرمانداری (میدان شهداء) منتهی می‌شود؛ که البته در آنجا نیز انشعاباتی یافته وبه خیابانهای صلاح الدین ایوبی، امام غزالی، مرکزی وآرامگاه
مساجد
۱. مسجد جامع واقع در خیابان سراب هولی ۲. مسجد اما شافعی واقع در جنب مسجد جامع سرده ۳. مسجد بلال واقع در خیابان سراب هولی ۴. مسجد خضر زنده واقع در خیابان سراب هولی ۵. مسجد میرعمر واقع در دره باسام ۶. مسجد حاج عثمان واقع در دره باسام ۷. مسجد دخان واقع در دره باسام ۸. مسجد حضرت عبدالله واقع در دره باسام ۹. مسجد حضرت ابوبکر واقع در خیابان ۱۰. مسجد حضرت علی واقع در خیابان آرامگاه (سرپیچ) ۱۱. مسجد صلاح الدین ایوبی واقع در شهرک فرهنگیان ۱۲. مسجد مرحوم فرج دلیری واقع در شهرک ظفر ۱۳. مسجد قبا واقع در برق منطقه‌ای جنب هنرستان ۱۴. مسجد باباخاص واقع در شهرک نهضت ۱۵. مسجد انقلاب واقع در خیابان صلاح الدین ایوبی ۱۶. مسجد شهداء واقع در خیابان مولوی جنب سپاه پاسداران ۱۷. مسجد تکیه واقع در خیابان تکیه ۱۸. مسجد سابقی میدان مولوی ۱۹. مسجدالنبی واقع در خیابان ۲۶ مرداد ۲۰. مسجد ترمینال واقع در ترمینال کرمانشاه ۲۱. مسجد حضرت رسول الله ص واقع در محله تصفیه خانه (مخابرات) ۲۲۰ مسجد دارالاحسان واقع در خیابان کناری مزار شهدای پاوه
تکایا
در پاوه دو تکیه موجود می‌باشد: تکیه مرحوم حاج شیخ نصرالدین خالصی رهبر طریقت قادری و تکیه و خانقاه نقشبندی که مرکز تجمع دراویش حضرت شیخ حسام الدین نقشبندی است.
جاذبه‌های توریستی
اگر از بعد صنعت جهانگردی که می‌رود تا رتبه نخست را در انواع تجارت جهانی به خود اختصاص دهد، به پاوه نگاه کنیم و آن را به دو جاذبه صنعت جهانگردی تقسیم کنیم، پاوه این موقعیت‌ها را دارد:
جاذبه‌های طبیعی
کوهستان‌ها: مانند «شاهو»، «آتشگاه»، «کریسان»، ” سیمله”، ” ریاوکو (روستای بانه‌وره)” و …
چشمه‌ها و آبشارها: مانند «ئورینج”های “ویمیر»، «هانه برالو»، «هانه ساو» و برای آبشار می‌توان از «شلماو» نام برد.
یخچال‌های طبیعی: مانند «پیازدول»، «میشیاو»
جنگل‌ها: سراسر پاوه و هه ورامان پوشیده از جنگل‌های طبیعی با درخت‌هایی است که ارتباط نزدیکی با نوع تغذیه شهر و منطقه دارند. مانند ” مرخیل” و …
مکانهای دیدنی و تاریخی
معماری و سکونت گاه‌های انسانی: خود شهر که بافت پلکانی دارد
آرامگاه‌ها و مقبره‌ها: مانند آرامگاه “سید محمد اصفهانی ”، زیاتگاه «پیرپرچن» در نزدیکی بانه‌وره
اماکن متبرکه: مانند مسجد «حضرت عبدالله»، مسجد «خضر زنده»
موزه‌ها: موزه مردم شناسی فرهنگی
مکانهای تاریخی: مانند مجسمه پیر میردوک که البته بر اثر فعالیت سودجویان این مجسمه تخریب شده و تنها مکان این مجسمه تاریخی، با نام پیر میردوک باقی‌مانده است.
مراسم سنتی اجتماعی- مراسم مذهبی
مراسم مذهبی مانند مراسم عرفانی و ذکر که در تکیه و خانقاه برگزار می‌شوند. مراسم سنت‌های اجتماعی مانند تولد نوزاد، عروسی، عزاداری و … بخصوص در روستاهای اطراف پاوه این مراسم به خوبی حفظ شده‌اند.
شیوه‌های زندگی اجتماعی
کوچ نشینی، روستا نشینی، شهرنشینی که شکل خاص خود را منطقه دارد و بسیار دیدنی می‌باشد.
شیوه‌های معیشت
شکار: مانند شکار کبک و بز کوهی که روش منحصربه‌فردی در پاوه و هورامان دارد.
صنایع دستی: «چه خورانک مه ره ز»، «کلاش»، «شال»، «فره نجی»، “هه لاوه”۴ و ….
کشاورزی: که در پاوه بیشتر باغداری است.که شامل درخت گِردو و پرورش انار است .
دامداری: که سابقه طولانی دارد و البته امروزه در پاوه رونق چندانی ندارد.
صنایع دستی بی‌نظیر مانند: چوخه و رانک (لباس مردانه)، کلاش (گیوه)، نمدمالی، گلیم و جاجیم‌بافی، فرنجی‌سازی و فرش‌بافی.
هم‌چنین از محصولات صادراتی شهرستان پاوه می‌توان به گردو، بادام، انگور، انجیر، فراورده‌های دامی و... اشاره کرد.
کشاورزی و دام داری
بیشتر مردم پاوه به علت داشتن آب و هوای مناسب، به کشاورزی و دامداری اشتغال دارند. محصولات کشاورزی شهرستان پاوه؛ گردو، آلوچه، روغن، پشم، میوه، توتون، بادام، انگور، انجیر، و سقز است. آب کشاورزی از چشمه (سراب هولی) و رود و آب آشامیدنی شهر از سراب هولی فراهم شده است.
سایر موارد
از لحاظ تغذیه باید از غذاهایی نام برد که مخصوص پاوه و هورامان اند؛ «دوینه»، «کلانه»، «شه له مینه»، «خورشت هلو»، «خورشت خرال» و …. شیرینی‌های محلی مثل «نیمه فیسی»، «نوخورجانه» (کلوچه)، «گیته مژگیه»، «شیلکینه»، «شکر له‌می»، «په شیه» و …. محصولات باغی هم غالباً عبارتند از: گردو، گلابی، توت، انجیر، سیب، انار، بادام، انگور و …. از جمله گل‌های وحشی منطقه می‌توان به: «سوره هراله»، «چنور»، «بوژانه»، «ورکه‌مر»، «شب بو»، «گل سوسن»، «برزه‌لنگ» اشاره کرد. گیاهان وحشی که برای طب و یا به صورت خوراک از آنان استفاده می‌شود عبارتند از: «ریواس»، «سوره بنه»، «کنی‌وال»، «گزنه»، «گل گاو زبان»، «به‌ره‌زا»، «پیچک»، و …. درخت‌ها و درخت چه‌های خودرو جنگل‌های پاوه: گلابی، بلوط، ون، تمشک و …. صنایع دستی این منطقه هم عبارتند از: گیوه دوزی، کلاه دوزی، چوخا بافی، موج بافی، سجاده بافی و ….
آب و هوای پاوه
منطقه‌ای که پاوه در آن واقع شده، بسیار خوش آب و هوا بوده و در کنار کوهستان اورامانات (در میان دو کوه شاهو و آتشگاه) بنا گردیده است. آب و هوای منطقه نسبتاً سرد، مایل به اعتدال و نیمه مرطوب می‌باشد. هم‌چنین وجود چشمه‌های فراوان، آب‌های روان، همراه با جنگل‌ها، مراتع و باغات سرسبز جلوه خاص و زیبایی به این منطقه بخشیده است.
وجه تسمیه و پیشینه تاریخی
پاوه از مناطق زیبای استان کرمانشاه است که در گذشته به «اورامانات» معروف بوده است. نام پاوه را به «پاو» سردار یزدگرد سوم - آخرین پادشاه ساسانی - منسوب می‌دانند که جهت جلب حمایت مردمان کرد، روانه این منطقه‌شد و مورد احترام اهالی قرار گرفت. بعدها به خاطر تجلیل از آن سردار، این ناحیه را پاوه نامیدند، که در کتاب‌های عربی فاوج آمده است. پس از اسلام فاوج نام گرفت سپس به پاوه تغییر نام یافت.۲
عده‌ای دیگر معتقدند که واژه پاوه به معنی پایدار و ثابت (ایستاده در زبان اورامی) است. هم چنین معنای کلمه اورامانات از اورتن (اورامان) نام یکی از سرودهای دینی زرتشتیان گرفته شده‌است. قلعه دژ و پاسگه که هنوز در پاوه وجود دارند بازمانده و باروی عهد آن سردار است. ظاهراً در محلی نزدیک پاوه که اکنون جنگاه گفته می‌شود مردم پاوه با سعدوقاص جنگیده‌اند.۳
مشخصات جغرافیایی
مرز شوشمی بین ایران و عراق در نزدیکی پاوه است.
مرکز این شهرستان شهر پاوه است که درَ ۲۱°۴۶ طول جغرافیایی وَ ۰۳°۳۵ عرض جغرافیایی و ارتفاع ۱۵۴۰ متری از سطح دریا واقع شده است. براساس سرشماری سراسری سال ۱۳۹۰ جمعیت این شهرستان ۵۷۸۱۳نفر برآورد شده است. پاوه مرکز شهرستان پاوه در ۱۲۴ کیلومتری راه کرمانشاه – پاوه قرار دارد. پاوه در ۵۶۶ کیلومتری تهران (فاصله هوایی) قرار گرفته است. شهر پاوه در کنار دره خانقاه برافراشته شده و رود دره گلال یا پاوه از جنوب شهر می‌گذرد. آب و هوای منطقه نسبتاً سرد و مایل به اعتدال و نیمه مرطوب است.
قابلیت‌های گردشگری پاوه مختصری درباره شهرستان پاوه
شهرستان پاوه و منطقه اورامانات به دلیل داشتن جاذبه‌های فراوان طبیعی و تاریخی، قابلیت جذب گردشگران داخلی و خارجی بسیاری را داشته و از پتانسیل‌های خوبی در این زمینه برخوردار می‌باشد. از دیدنی‌های این منطقه می‌توان به موارد زیر اشاره کرد: کوه‌های سر به فلک کشیده شاهو با ارتفاع ۳۳۹۰ متر و آتشگاه با ارتفاع۲۳۸۹ متر
غارهای دیدنی و وسیع، مانند غار قوری قلعه (بزرگ‌ترین غار آبی آسیا و جز شکیل‌ترین غارهای جهان) رودخانه بزرگ سیروان و دره‌های عمیق امتداد آب این رودخانه.
چشمه بزرگ آب معدنی بل «منصوب به یکی از خدایان آب» که محل خروج این آب جایی زیبا و دیدنی در روستای هجیج است.
آثار باستانی نظیر باقی‌مانده دومین آتشکدهٔ ایران (کوه آتشگاه) در دوره پیامبر زردشت که ۷۵۰ سال قبل از اسلام فعال بوده است.
جاده کمربندی درنیشه که نمای پاوه را همچون بوم نقاشی به نمایش می‌کشد.
پارک زیبا و تفریحی کومکال.
تفرجگاه بسیار زیبای بیدمیری (ویمیر) واقع در دامنه کوه شاهو.
منطقه گردشگری دالانی با طبیعتی زیبا و بکر واقع در بخش نودشه.
آرمگاه سید عبیدالله برادر علی بن موسی واقع در روستای هجیج.
آرامگاه سلطان اسحاق واقع در روستای شیخان.
۱- قلعه‌های پاسگه واقع در بین راه پاوه به دشه. بقایای این قلعه باستانی بر روی تپه‌ای در کنار جاده پاوه به دشه دیده می‌شود.
قلعه دژ یا (قه لا دزی) متعلق به دورة ساسانی است که بر بلندای شهر پاوه ساخته شده وبقایای آن موجود است.
۲- مسجد جامع پاوه که ظاهراً بر بقایای آتشکده‌ای از دوران ساسانی ساخته شده است و بنای آن را به عبدالله بن عمر فرزند عمربن خطاب نسبت می‌دهند.
۳- آتشگاه که ویرانه‌های آتشکده‌ای زرتشتی بر بالای کوه آتشگاه در جنوب شهر پاوه است مقبره امامزاده سیدمحمود اصفهانی متعلق به دورة صفویه واقع در جاده سراب هولی.
پاوه وکلاَ هورامان چنان دارای طبیعت بکر وزیباییست که جای جای آن را می‌توان منطقه تفریحی قلمداد کرد مناطقی همچون تفرجگاههای سریاس و دالانی و نوه یجه ر وسیروان و کوسه هجیج وسلطان اسحاق که هر ساله هزاران نفر را از مناطق دیگر به این شهرستان می‌کشاند.
واما واز مناطق دیدنی وتفریحی شهر پاوه می‌توان به مکانهای ذیل اشاره کرد:
۱- ییلاق بسیار زیبای بیمیری ۲- سراب هولی ۳- جاده گردشگری ۴- ییلاق سردره ۵- پارک طبیعی کویمه کال ۶- دره خانقاه وگلال
شهر پاوه
شهر زیبا و تاریخی پاوه با قدمت تاریخی بیش از ۳ هزار سال، به فاصله ۱۱۲ کیلومتری از مرکز استان و ۴۵ کیلومتری تا نقطه صفر مرزی قرار داشته و جمعیتی بالغ بر ۲۲۰۰۰ نفر دارد. سازه‌ها و منازل مسکونی در این شهر به گونه‌ای طراحی شده است که در بیشتر موارد پشت‌بام خانه‌ای که در ارتفاع کم‌تری از دامنه کوه ساخته شده است حیاط منزلی است که چند متر بالاتر ساخته شده است. به همین دلیل پاوه را شهر «هزار ماسوله» می‌نامند.
پاوه در گذشته نه محله داشته که ساکنان اصلی شهر در این قسمت‌ها ساکن بوده‌اند و عبارتند از: «میرائاوا»، «شه خه لیان»، «سه ردی»، «قدیم شار»، «ئاسنگران»، «پشته»، «قلاخوان»، «فیض ئاوا»، «سواره یا زواره».
مردم پاوه در گذشته باغدار و دامدار بوده‌اند. این دو حرفه امروزه از رونق خود افتاده‌اند و بخصوص قانون ارث تأثیر بسیاری در قطعه قطعه شدن باغ‌های شهر دارد. امروزه مردم پاوه بیشتر یا مغازه دارند و یا در ادارات دولتی و شرکت‌ها فعالیت می‌کنند.
ادارات
پاوه مرکز شهرستان است و کلیه ادارات دولتی در این شهر فعالیت دارند.
خیابانها
۱. خیابان ۲۶مرداد: این خیابان از ترمینال کرمانشاه شروع تا میدان مولوی امتداد دارد.
۲. خیابان مولوی: از میدان مولوی شروع وبه میدان شهداء (فلکه فرمانداری) منهی می‌شود.
۳. خیابان مرکزی –سراب هولی کمربندی گردشگری –آرامگاه امام غزالی امام خمینی رسالت تکیه
۴. پاوه یک شهر طولیست. طول شهر پاوه که از دوریسان تا نوریاب امتداد دارد حدود ۱۰ کیلومتر است. پاوه کلاً سه خیابان اصلی وچندین خیابان فرعی دارد. خیابانی که از ترمینال کرمانشاه به سمت شهر امتداد می‌یابد در جنب بیمارستان به دو شاخه تقسیم می‌شود شاخه‌ای به نام خیابان ۲۶ مرداد تا میدان مولوی وسپس با نام خیابان مولوی به فلکه فرمانداری (میدان شهداء) منتهی می‌شود؛ که البته در آنجا نیز انشعاباتی یافته وبه خیابانهای صلاح الدین ایوبی، امام غزالی، مرکزی وآرامگاه
مساجد
۱. مسجد جامع واقع در خیابان سراب هولی ۲. مسجد اما شافعی واقع در جنب مسجد جامع سرده ۳. مسجد بلال واقع در خیابان سراب هولی ۴. مسجد خضر زنده واقع در خیابان سراب هولی ۵. مسجد میرعمر واقع در دره باسام ۶. مسجد حاج عثمان واقع در دره باسام ۷. مسجد دخان واقع در دره باسام ۸. مسجد حضرت عبدالله واقع در دره باسام ۹. مسجد حضرت ابوبکر واقع در خیابان ۱۰. مسجد حضرت علی واقع در خیابان آرامگاه (سرپیچ) ۱۱. مسجد صلاح الدین ایوبی واقع در شهرک فرهنگیان ۱۲. مسجد مرحوم فرج دلیری واقع در شهرک ظفر ۱۳. مسجد قبا واقع در برق منطقه‌ای جنب هنرستان ۱۴. مسجد باباخاص واقع در شهرک نهضت ۱۵. مسجد انقلاب واقع در خیابان صلاح الدین ایوبی ۱۶. مسجد شهداء واقع در خیابان مولوی جنب سپاه پاسداران ۱۷. مسجد تکیه واقع در خیابان تکیه ۱۸. مسجد سابقی میدان مولوی ۱۹. مسجدالنبی واقع در خیابان ۲۶ مرداد ۲۰. مسجد ترمینال واقع در ترمینال کرمانشاه ۲۱. مسجد حضرت رسول الله ص واقع در محله تصفیه خانه (مخابرات) ۲۲۰ مسجد دارالاحسان واقع در خیابان کناری مزار شهدای پاوه
تکایا
در پاوه دو تکیه موجود می‌باشد: تکیه مرحوم حاج شیخ نصرالدین خالصی رهبر طریقت قادری و تکیه و خانقاه نقشبندی که مرکز تجمع دراویش حضرت شیخ حسام الدین نقشبندی است.
جاذبه‌های توریستی
اگر از بعد صنعت جهانگردی که می‌رود تا رتبه نخست را در انواع تجارت جهانی به خود اختصاص دهد، به پاوه نگاه کنیم و آن را به دو جاذبه صنعت جهانگردی تقسیم کنیم، پاوه این موقعیت‌ها را دارد:
جاذبه‌های طبیعی
کوهستان‌ها: مانند «شاهو»، «آتشگاه»، «کریسان»، ” سیمله”، ” ریاوکو (روستای بانه‌وره)” و …
چشمه‌ها و آبشارها: مانند «ئورینج”های “ویمیر»، «هانه برالو»، «هانه ساو» و برای آبشار می‌توان از «شلماو» نام برد.
یخچال‌های طبیعی: مانند «پیازدول»، «میشیاو»
جنگل‌ها: سراسر پاوه و هه ورامان پوشیده از جنگل‌های طبیعی با درخت‌هایی است که ارتباط نزدیکی با نوع تغذیه شهر و منطقه دارند. مانند ” مرخیل” و …
مکانهای دیدنی و تاریخی
معماری و سکونت گاه‌های انسانی: خود شهر که بافت پلکانی دارد
آرامگاه‌ها و مقبره‌ها: مانند آرامگاه “سید محمد اصفهانی ”، زیاتگاه «پیرپرچن» در نزدیکی بانه‌وره
اماکن متبرکه: مانند مسجد «حضرت عبدالله»، مسجد «خضر زنده»
موزه‌ها: موزه مردم شناسی فرهنگی
مکانهای تاریخی: مانند مجسمه پیر میردوک که البته بر اثر فعالیت سودجویان این مجسمه تخریب شده و تنها مکان این مجسمه تاریخی، با نام پیر میردوک باقی‌مانده است.
مراسم سنتی اجتماعی- مراسم مذهبی
مراسم مذهبی مانند مراسم عرفانی و ذکر که در تکیه و خانقاه برگزار می‌شوند. مراسم سنت‌های اجتماعی مانند تولد نوزاد، عروسی، عزاداری و … بخصوص در روستاهای اطراف پاوه این مراسم به خوبی حفظ شده‌اند.
شیوه‌های زندگی اجتماعی
کوچ نشینی، روستا نشینی، شهرنشینی که شکل خاص خود را منطقه دارد و بسیار دیدنی می‌باشد.
شیوه‌های معیشت
شکار: مانند شکار کبک و بز کوهی که روش منحصربه‌فردی در پاوه و هورامان دارد.
صنایع دستی: «چه خورانک مه ره ز»، «کلاش»، «شال»، «فره نجی»، “هه لاوه”۴ و ….
کشاورزی: که در پاوه بیشتر باغداری است.که شامل درخت گِردو و پرورش انار است .
دامداری: که سابقه طولانی دارد و البته امروزه در پاوه رونق چندانی ندارد.
صنایع دستی بی‌نظیر مانند: چوخه و رانک (لباس مردانه)، کلاش (گیوه)، نمدمالی، گلیم و جاجیم‌بافی، فرنجی‌سازی و فرش‌بافی.
هم‌چنین از محصولات صادراتی شهرستان پاوه می‌توان به گردو، بادام، انگور، انجیر، فراورده‌های دامی و... اشاره کرد.
کشاورزی و دام داری
بیشتر مردم پاوه به علت داشتن آب و هوای مناسب، به کشاورزی و دامداری اشتغال دارند. محصولات کشاورزی شهرستان پاوه؛ گردو، آلوچه، روغن، پشم، میوه، توتون، بادام، انگور، انجیر، و سقز است. آب کشاورزی از چشمه (سراب هولی) و رود و آب آشامیدنی شهر از سراب هولی فراهم شده است.
سایر موارد
از لحاظ تغذیه باید از غذاهایی نام برد که مخصوص پاوه و هورامان اند؛ «دوینه»، «کلانه»، «شه له مینه»، «خورشت هلو»، «خورشت خرال» و …. شیرینی‌های محلی مثل «نیمه فیسی»، «نوخورجانه» (کلوچه)، «گیته مژگیه»، «شیلکینه»، «شکر له‌می»، «په شیه» و …. محصولات باغی هم غالباً عبارتند از: گردو، گلابی، توت، انجیر، سیب، انار، بادام، انگور و …. از جمله گل‌های وحشی منطقه می‌توان به: «سوره هراله»، «چنور»، «بوژانه»، «ورکه‌مر»، «شب بو»، «گل سوسن»، «برزه‌لنگ» اشاره کرد. گیاهان وحشی که برای طب و یا به صورت خوراک از آنان استفاده می‌شود عبارتند از: «ریواس»، «سوره بنه»، «کنی‌وال»، «گزنه»، «گل گاو زبان»، «به‌ره‌زا»، «پیچک»، و …. درخت‌ها و درخت چه‌های خودرو جنگل‌های پاوه: گلابی، بلوط، ون، تمشک و …. صنایع دستی این منطقه هم عبارتند از: گیوه دوزی، کلاه دوزی، چوخا بافی، موج بافی، سجاده بافی و ….
آب و هوای پاوه
منطقه‌ای که پاوه در آن واقع شده، بسیار خوش آب و هوا بوده و در کنار کوهستان اورامانات (در میان دو کوه شاهو و آتشگاه) بنا گردیده است. آب و هوای منطقه نسبتاً سرد، مایل به اعتدال و نیمه مرطوب می‌باشد. هم‌چنین وجود چشمه‌های فراوان، آب‌های روان، همراه با جنگل‌ها، مراتع و باغات سرسبز جلوه خاص و زیبایی به این منطقه بخشیده است.